Artık kent yaşamımızda bile giderek artan ve alenen işlenen suçlara bakınca “Kırık Cam Teorisi”ni de bilmek gerekiyor.

Amerika’lı suç psikoloğu Philip Zimbardo’ nun 1969 yılında yapmış olduğu bir deneyden esinlenen ve kentsel bozukluk, kent suçları üzerine açıklamalar yapan bir teoridir bu. Teori insanların ya da sadece bir kişinin suç işlemesinin, başkalarını nasıl suça teşvik ettiğini de gösterir.

Zimbardo bir deney yapmak için iki grup seçer. Toplumun suç oranının yüksek olduğu getto diye tanımlanan, maddi durumu iyi olmayan insanların bulunduğu Bronx bölgesini ve yüksek yaşam standartlarına sahip olan, daha ayrıcalıklı kesimlerin yaşadığı Palo Alto bölgesini esas alır. Bu bölgelere 1959 model, plakasız ve kaputu açık birer araba bırakır.

Arabaların bırakılmasından üç gün sonra Bronx bölgesindeki araba tamamen yağmalanmış ve çok kötü haldeyken, Palo Alto’daki araca kimse dokunmamıştır bile. Bunun üzerine Zimbardo ve birkaç arkadaşı sağlam aracın yanına gider ve bir alet yardımıyla araca zarar verir. Birkaç darbeden sonra görürler ki; Palo Alto’da yaşayan insanlar da, araca zarar vermeye başlar ve bir süre sonra otomobil büyük hasar almış olur.

Bu deneyin sonucunda Philip Zimbardo şu sonuca ulaşır: “İlk camın kırılmasına ya da çevreyi kirleten ilk duvar yazısına izin vermemek gerek! Aksi halde kötü gidişatı engelleyemeyiz!”

1982 yılında başka iki sosyolog Kelling ve James, Zimbardo’ nun deneyine işaret ederek, “kırık camlar” teorisini geliştirmişlerdir. Bir binanın kırık bir camını yaptırmaz, ilgisiz kalırsak, binanın diğer camlarını da kırarlar.

Çünkü kırık cam, kırık kalmaya devam ederse, bu onunla kimsenin ilgilenmediği anlamına gelir. Kırık cam insanlara; “Ne istersen yap, çünkü bunu kimse umursamıyor.” Sinyalini verir. O yüzden “bir kereden bir şey olmaz.” Diyemeyiz! Ya da “küçük düzensizliklere boş verilirse, bu normalde suç işlemeyen insanlara bile sirayet eden suç işleme zincirine dönüşebilir.

Küçük gibi görünen bir sorun, hemen çözülmezse, daha da büyür! Ortamdaki düzensizlik ve cezasızlık suç oranlarını ikiye üçe katlar! Burada trafik kurallarına hiç uymayan birinin, yurt dışına çıktığında kurallara uyması bunun en bariz örneğidir!

Kadınlara şiddet uygulayan erkeklerin caydırıcı cezalar almaması yüzünden, kadın ölümlerinin ve kadına yönelik şiddetin de “Kırık camlar teorisini” doğruladığını görürüz.

Bunun gibi, görmezden geldiğimiz hırsızlıklar ve rüşvet olağanlaşır ve giderek artar. Adaletsiz kararlara karşı yeterince tepki gösterilmediğinde ya da haksızlığa uğramış insanlara karşı duyarsız kaldığımızda da adaletsizlik ve haksızlık büyür ve giderek daha büyük toplulukları tehdit eder hale gelir!

Toplumun değerlerine ve değer verdiği tarihi kişiliklerine hakaret eden, hatta küfreden, toplumun sinir uçlarıyla oynayan ve toplumsal değerlerimizi yok sayan söylemlere de umursamaz davranırsak, kendini bilmezler ve hadsizler çoğalır! Ağzından çıkanı kulağı duymayanların, terbiyesizlikleri giderek olağanlaşır! Sesleri daha yüksek perdeden çıkmaya başlar! İşte bütün bu abuklukları ve suçları önlemek mümkün!

Nasıl mı?

Sonuç itibarıyla “Yılanın başı küçükken ezilmelidir” diyen atasözümüz “Kırık camlar teorisinde” de doğrulanmış oluyor