Gagauz dili, Oğuz grubuna ait bir Türk lehçesi gibi görünüyor, Türkiye’de konuşulan Türkçe ’ye oldukça yakındır. Ancak Sovyet döneminde Rusça ‘nın dayatılması sonucu ciddi bir asimilasyon yaşanmıştır. Bugün Gagauzya ‘da üç resmi dil bulunmaktadır: Gagavuz’ca, Rusça ve Rumence. Genç kuşak arasında Rusça baskındır ancak son yıllarda Gagauzca’nın yeniden canlandırılması yönünde dil eğitim programları ve medya faaliyetleri artmıştır.

Kültürel olarak, Gagauzlar geleneksel Türk motiflerini Hristiyanlıkla harmanlayarak özgün bir yaşam tarzı geliştirmiştir. Halk müziği, dokumacılık, tarım gelenekleri ve ağırlıklı olarak üzüm yetiştiriciliği Gagauz kültürünün önemli unsurlarındandır. Bizde bazı yörelerde olduğu gibi arife, bayram ve Perşembe günleri ölüler için günlük yakma geleneği yaşıyor. Ben anamın ve babamın mezarında arife günleri hâlâ günlük yakarım. Bu adet onların bana vasiyetidir. Şaman inancından intikal eden bir imani ritüel.

Şarap ve Hıdırellez Şenlikleri

Gagauz halkının en önemli geleneksel festivalleri arasında şarap şenlikleri ve Hıdırellez (Hederlez) öne çıkar. Bu şenlikler, hem doğaya olan bağlılığın hem de tarihsel-kültürel sürekliliğin izlerini taşır.

Şarap Şenlikleri, üzüm hasadından sonra yapılır ve aslında eski Türk tarım ritüelleriyle Hristiyanlık sonrası geleneklerin bir sentezidir. Bu şenliklerde doğurganlık, bereket ve topluluk dayanışması ön plandadır. Ritüeller, şarap sunumları, danslar ve ilahilerle zenginleştirilir. Ortodoks kilisesi, bu tür halk festivallerine mesafeli kalsa da, halk nezdinde bu festivaller heyecan ve neşe ile kutlanır. Tanrı ve Tanrı’yı temsil edenler zaten insanların mutlu olduğu hiçbir şeyi istemez ve hoş görmez.

Şarap, insanlığın ilk rüyasıdır. Henüz yazı yokken, tanrılarla konuşmanın yolu şaraptan geçerdi. Sümer'de İnanna, Babil'de Tammuz, Mısır'da Osiris; hepsi toprağın kanıyla, bağın nefesiyle anılırdı. Üzüm, yer ile gök arasında bir ara halkaydı. Şarabın kırmızısı, hem kanı hem de kozmik aşkı temsil ederdi.

Sümer tabletlerinde, tanrıların sofraları şarapsız kurulmazdı. Enki’nin sarhoş olduğu metinler, bilgelik ve deliliğin ne kadar ince bir çizgide yürüdüğünü gösterir. Babil’de, yeni yıl şenliklerinde kral halk önünde içerek tanrı Marduk’la özdeşleşirdi. Şarap burada yalnızca keyif değil, tanrısal iradeye katılımdı. Asur rölyeflerinde şarap içen krallar, gücün değil, sezginin iktidarını simgelerdi. Mısır’da ise, Hathor’un sarhoşluğu, evrenin yıkımını durduran kutsal bir vecd anıdır.

İlirya ve Yunan mitoslarında, Dionysos yalnızca şarap tanrısı değil, aklın sınırlarını aşma tanrısıdır. Onun peşinden gidenler—bakhalar—ellerinde asma dallarıyla dans ederken, bilinci aralayan bir ritme kapılırlardı. Roma'da Bacchus, halk şenliklerinde sadece tanrılara değil, insanın kendi içindeki tanrısallığa da selam verilmesini sağlardı.

Bu kadim içkinin en eski kahinleri şamanlardı. Bozkırın davul sesleriyle titreyen kamlar, şarabı bazen üzümden, bazen ballı otlardan yapar; içerek öte âleme yolculuk ederdi. Esriklik, bilgelik kapısını açan bir eşiğe dönüşürdü. Gagauzya’daki mahzenlerde yankılanan şarkılar, o eski kamların nefesini taşır hâlâ. Çünkü şarapla vecd, yalnız Batı'nın değil, Türk bozkırının da sırrıdır.

Emevi döneminde, her ne kadar dinî yasaklamalar artsa da, saraylarda şarapla yazılmış edebî örnekler çoğalır. Halife Muaviye’ye atfedilen şiirlerde, şarap hem ilhama hem de unutuşa açılan bir kapıdır:

"Şarapla silinir içimde kin,

Her kadeh, geçmişi yakar gibi serin."

İslam öncesi Arap şairlerinin meyhaneyi ve şarabı bir hakikat arayışı olarak dile getirdiğini unutmayalım. Bu geleneğin izdüşümünü Mevlana’da da, Ömer Hayyam’da da buluruz: Kadeh, hikmetin simgesine dönüşür.

Şarabın bu evrensel mitolojik anlatısında, Doğu ve Batı ayrımı silinir. Gagauzya’nın taş ocaklarında yankılanan bağbozumu türküleriyle, Nil kıyısında Hathor adına yapılan şenlikler, Trakya’da Dionysos’un çılgın dansları ve Orta Asya’da kamın nefesi aynı kutsal sarhoşlukta buluşur. Din ile gelenek iç içe geçmiş durumdadır.

Bu tılsımlı dünyanın merkezi şimdi Gagauzyadır. Eski ve yeni tanrılar şarap mahzeninde tadımdadır.

Hıdırellez (Hederlez), Gagauzlar arasında da kutlanan baharın ve yeniden doğuşun simgesi olan bir bayramdır. Kökleri Orta Asya’ya kadar uzanan bu gelenek, Hızır ve İlyas peygamberlerin buluştuğu gün olarak kabul edilir. Hıdırellez’de yakılan ateşler üzerinden atlanır, dilekler tutulur, genç kızlar su başlarında niyetler çeker. Bu gelenek, Gagauzlar arasında hem pagan Türk ritüellerinin hem de Hristiyanlıktan sonra gelişen folklorik yapının bir göstergesidir. Aynı zamanda, Şamanist kalıntılarla Hristiyan aziz kültünün nasıl iç içe geçtiğini gösteren nadir örneklerdendir.

Katıldığımız Hıdırellez şenlikleri çok renkli geçti . Bu şenliklere tüm devlet erkanı ve okullar katıldı. Her köy köyün adının yazılı olduğu bir çadır da geleneksel yiyecek ve şaraplarını ziyaretçilere sundular. Çeşitli yarışlar ve folklor gösterileri ve at yarışları oldu.

Gagauzya, tarihsel olarak Oğuz Türklerinin Balkanlar ve Doğu Avrupa’daki izlerini sürmek açısından son derece önemli bir bölgedir. Etnik kimliğini koruma mücadelesi, Stalin dönemi travmaları ve günümüzdeki özerk yapısıyla dikkat çeken Gagauzlar, kültürel zenginliklerini geleneksel şenlikler aracılığıyla yaşatmaktadır. Şarap ve Hıdırellez şenlikleri, hem dini hem de kültürel açıdan Gagauz halkının çok katmanlı kimliğini yansıtan eşsiz pratiklerdir. Bugün Gagauzya, hem Türk dünyasının bir parçası hem de Doğu Avrupa'nın özgün bir kimliği olarak dikkatle incelenmeyi hak etmektedir.

Devamı var…