Gagauzların yaşadığı Bessarabya bölgesi, MS 4-5. yüzyıllarda Avrupa Hunlarının ve özellikle Atilla’nın batı seferlerinin merkezi güzergâhlarından biriydi. Bu bölgede Hunların kalıcı izler bıraktıkları bilinmektedir. Modern Gagauz folklorunda bazı mitolojik ve kahraman anlatılarında, Atilla benzeri figürlerin varlığı da dikkat çeker. Ancak doğrudan Hunların bakiyesi olduklarını kanıtlayacak net arkeolojik ya da dilsel belgeler mevcut değildir. Fakat genetik ve etnogenetik miras bakımından, Gagauzların içinde Hun kökenli unsurların yer alması güçlü bir ihtimaldir.

Gagauzya ‘nın bulunduğu bölge, 6–11. yüzyıllar arasında Avarlar, Peçenekler ve Uzlar (Oğuzların bir kolu) gibi göçebe Türk kavimlerinin geçiş ve yerleşim sahası olmuştur. Avarlar özellikle Balkanlar’da uzun süreli siyasi varlık kurmuş, Peçenekler ve Uzlar ise Bizans’ın müttefiki veya düşmanı olarak Karadeniz’in kuzeyinde ve bugünkü Moldova bölgesinde yaşamışlardır.

Dil ve gelenekler açısından bazı araştırmacılar Gagauzca'da Peçenek ve Uz etkileri aramış, bu halkların Balkanlar'da Hristiyanlaştıktan sonra bugünkü Gagauzların etnik çekirdeğini oluşturduğunu iddia etmiştir. Akla yatkın geliyor.

Murat Adji, "Kıpçaklar" adlı eserinde geniş bir coğrafyayı Kıpçak sahası olarak tanımlar ve Karadeniz’in kuzeyi ile Balkanlar’ın bazı kısımlarının da bu sahaya dahil olduğunu belirtir. Gagauzların yaşadığı bölge, Kıpçak bozkırlarının batı ucuna denk gelir. 11–13. yüzyıllarda Altın Orda Hanlığı içinde ve sonrasında bölgede Kuman-Kıpçak Türkleri önemli yer tutmuştur.

Adji, Gagauzların, yalnızca Oğuz değil aynı zamanda Kıpçak ve Bulgar boylarının da torunları olabileceğini belirtir. Gagauzca’daki bazı kelimelerin Kıpçakça ile olan benzerliği bu savı destekleyici niteliktedir. Ancak Gagauzca esas olarak Oğuzca özellikler taşır. Bu durum, Gagauzların bir etnik sentez halkı olduğuna işaret eder.

Bulgar ve Tatar bağlantısı olarak bakarsak; Tuna Bulgarları, MS 7. yüzyılda Karadeniz'in kuzeyinden Balkanlar'a göç eden ve büyük ölçüde Türkleşmiş bir halktır. Tuna Bulgarlarının bir kısmı Hristiyanlaşarak yerli Slav ve Trak unsurlarla karışmış, bir kısmı ise Türk kimliğini koruyarak varlığını sürdürmüştür. Gagauzlar, bu ikinci gruba bağlanır. Bulgar tarihçiliğinde Gagauzlar “eski Türk Bulgarların torunları” olarak gösterilmiştir. İbn-i Fadlan anlatısına göre; İdil bölgesindeki Bulgarlar MS.922 yılında Müslümanlığı ,Hakanları Almış Han önderliğinde kabul etmişlerdir. Müslümanlığı kabul etmeyen Bulgarlar Balkanlara ve Çuvasistan’a yerleşmişlerdir.

Ayrıca Kırım Tatarları ve Nogaylar, tarihsel olarak Moldova ve çevresinde çeşitli dönemlerde bulunmuşlardır. Özellikle Osmanlı’nın bölgeye yerleştirdiği muhafız ve göçer Tatarlar, Karaman Türkleri Gagauz etnogenezi üzerinde kısmi bir etki oluşturmuş olabilir..

Sonuç olarak denilebilir ki; Gagauzlar tek bir boyun doğrudan devamı değildir. Aşağıdaki tarihsel katmanların bileşimiyle oluşmuş çok katmanlı bir etnogeneze sahiptirler:

• Hun ve Avar bakiyesi göçebe unsurlar (erken dönem)

• Peçenek, Uz ve Kıpçak etkileri (orta dönem)

• Selçuklu ve Anadolu Oğuz göçleri (geç dönem)

• Hristiyanlaşmış Bulgar ve Balkan Türkleri

• Tatar ve Osmanlı sonrası etkileşimler

Bu nedenle Gagauzları sadece “Hristiyanlaşmış Oğuzlar” olarak görmek eksik olur. Onlar, büyük ölçüde Türk dünyasının kuzeybatı sınırında oluşmuş bir sentez halk olarak değerlendirilmelidir.

Devamı var…